Czerniak jest nowotworem złośliwym, który wywodzi się z komórek barwnikowych. Może występować w skórze, ale także innych lokalizacjach, np. na błonach śluzowych lub w gałce ocznej. Im szybciej zostanie postawiona diagnoza i rozpoczęte leczenie, tym szanse na wyleczenie są większe.
Najczęstszą lokalizacją czerniaka jest skóra, ale może on powstawać także w obrębie błon śluzowych i w innych lokalizacjach (np. gałka oczna).
Czerniak stanowi 5–7% wszystkich nowotworów skóry. W Polsce w 2018 r. odnotowano 1736 zachorowań u mężczyzn oraz 1962 nowe przypadki u kobiet (współczynniki zachorowalności odpowiednio 9,3/100 000 i 9,9/100 000). Współczynniki umieralności wynosiły 3,4/100 000 u kobiet i 3,4/100 000 u mężczyzn (zgony – odpowiednio – 665 i 797). Zachorowalność jest największa w Australii (28,9/100 000 mężczyzn i 25,3/100 000 kobiet). W Polsce zachorowalność i umieralność na czerniaka rosną (odpowiednio 10% i 8% rocznie).
Objawy czerniaka – jak wygląda czerniak
Cechy zmiany skórnej nasuwające podejrzenie czerniaka:
- kształt asymetryczny, nieregularny
- nierówny rozkład barwy (ciemniejsze i jaśniejsze obszary w obrębie jednego znamienia)
- nierówne brzegi
- zmiany w grubości i powierzchni zmiany
- wielkość >6 mm
- swędzenie.
W postaci wczesnej czerniaka skóry zmiany są płaskie, niesymetryczne, o nieregularnych i poszarpanych granicach ze zdrową skórą, wielobarwne. W postaci zaawansowanej często są uwypuklone ponad poziom skóry (można wyczuć dotykiem zgrubienie), w części przypadków mogą być owrzodziałe, a z ich powierzchni może sączyć się krwisto-surowiczy płyn (czynniki niekorzystnego rokowania).
Pierwszym objawem czerniaka może być powiększenie węzłów chłonnych w okolicy, w której rozwinął się nowotwór (np. w przypadku czerniaka odbytu lub czerniaka podpaznokciowego).
Czynniki ryzyka:
- obciążenie rodzinne – zwiększenie ryzyka od 3 razy (1 chory krewny 1. stopnia) do 70 razy (≥3 krewnych)
- zachorowanie w przeszłości
- na czerniaka (8-krotne zwiększenie ryzyka)
- inny nowotwór złośliwy skóry (3-krotne zwiększenie ryzyka)
- znamiona barwnikowe (tzw. pieprzyki: liczne (>50; przy >100 znamionach 11-krotne zwiększenie ryzyka), zmieniające wygląd, znamiona atypowe (11-krotne zwiększenie ryzyka
- jasna skóra, jasne lub rude włosy, niebieskie oczy, obecność piegów (2–3-krotne zwiększenie ryzyka)
- okresowe intensywne narażenie na promieniowanie UV (słońce, solaria)
- skłonność do oparzeń słonecznych
- ciężkie oparzenia słoneczne w dzieciństwie lub młodości (2–3-krotne zwiększenie ryzyka po ≥5 epizodach oparzeń)
- immunosupresja (np. u osób po przeszczepieniu narządu ryzyko zwiększone 3-krotnie).
- korzystanie z solarium
- nadmierne opalanie bez filtrów
Około 60% czerniaków rozwija się w skórze niezmienionej. Tylko mniej niż 40% rozwija się na podłożu wcześniej istniejącej zmiany, np. znamienia barwnikowego („pieprzyka”).
Znamiona barwnikowe, potocznie nazywane pieprzykami, występują na ciele każdego człowieka. Mogą przybierać różne odcienie- od jasnych, prawie niewidocznych na skórze, po czarne. Ich obecność nie musi być niepokojąca, jednak każde znamię należy obserwować. Do oceny takich zmian skórnych służy nieinwazyjne badanie dermatoskopowe.
WAŻNE ABY WNIKLIWIE OBSERWOWAĆ ZNAMIONA !!!!! W RAZIE NIEPOKOJĄCYCH ZMIAN SKONSULTOWAĆ Z LEKARZEM!
Dermatoskopia- kiedy warto wykonać?
Badanie dermatoskopowe powinno być wykonywane kontrolnie raz w roku przez każdą osobę. Ma to duże znaczenie w profilaktyce czerniaka i innych chorób skóry. Dermatoskopię należy przeprowadzić także, w każdym przypadku nagłego pojawienia się niepokojącej zmiany.
Natomiast pacjenci, którzy znajdują się w podwyższonej grupie ryzyka, powinni wykonywać dermatoskopię raz na pół roku. Są to osoby:
- mające piegi lub różnego rodzaju znamiona;
- opalające się słabo lub wcale;
- o jasnej karnacji; poddające się często naświetlaniu promieniami słonecznymi;
- uczęszczające do solarium;
- których bliscy chorowali na czerniaka.